Sağlıksız beslenme alışkanlıkları, fiziksel aktiviteden yoksun bir yaşam tarzı ve toplumsal alışkanlıklardaki değişimler, çocuklarda obezite vakalarının dünya genelinde ve ülkemizde hızla artmasına neden olmaktadır. Bu durum, bebeklik ve küçük çocukluk dönemlerinden itibaren görülen obezitenin ilerleyen yaşlarda pek çok sağlık sorunuyla karşılaşmasına yol açmaktadır. Ayrıca, çocukluk çağı obezitesi psikolojik sorunlara da sebep olabilir ve bu nedenle zamanında tedavi edilmesi büyük önem taşır.
Obezite, vücuttaki yağ miktarının sağlığı olumsuz yönde etkileyecek kadar aşırı artması olarak tanımlanır. Ülkemiz de dahil olmak üzere dünya genelinde çocukluk çağı obezitesinin sıklığı artmaktadır. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nde her üç çocuktan birinin fazla kilolu veya obez olduğu bildirilmektedir. Ülkemizde yapılan COSI-TUR 2016 çalışması ise ilkokul 2. sınıf öğrencilerinin yaklaşık %24,9’unun fazla kilolu veya obez olduğunu ortaya koymuştur, bu da neredeyse her dört çocuktan birinin kilolu olduğunu göstermektedir. Bu veriler, obezitenin ciddi bir sağlık sorunu olduğunu ve genç nesiller için önemli bir halk sağlığı meselesi olduğunu vurgulamaktadır.
Çocuklukta obezite için risk faktörleri nelerdir?
Çocukluk çağında obezite gelişimi üzerinde birçok risk faktörü etkilidir. Bu faktörler genetik ve çevresel etmenlerin bir kombinasyonunu içerebilir. Önemli risk faktörleri şunlardır:
- Genetik yatkınlık: Anne veya babada obezite varsa, çocuğun obezite riski artar. İkisinde birden obezite varsa, bu risk daha da yüksektir. Genetik faktörler, çocuğun vücut yapısı ve metabolizması üzerinde önemli bir rol oynar.
- Beslenme alışkanlıkları: Dengesiz ve sağlıksız bir beslenme alışkanlığı, obezitenin gelişiminde önemli bir faktördür. Fast food, işlenmiş gıdalar, şekerli içecekler ve yüksek yağlı yiyeceklerin aşırı tüketimi obezite riskini artırabilir.
- Fiziksel aktivitenin yetersizliği: Düzenli egzersiz yapmama veya fiziksel aktivite eksikliği, enerji dengesizliğine ve kilo alımına yol açabilir.
- Doğum öncesi ve sonrası faktörler: Anneye gebelik sırasında aşırı kilo alımı, düşük doğum ağırlığı, emzirmenin eksikliği veya erken ek gıdaya başlama gibi faktörler çocuğun obezite riskini artırabilir.
- Sosyoekonomik ve kültürel faktörler: Düşük gelir düzeyi, düşük eğitim düzeyi, evde sağlıksız gıdaların bulunması, fiziksel aktiviteye erişimin kısıtlanması gibi sosyoekonomik faktörler obezite riskini artırabilir.
- Psikososyal faktörler: Stres, depresyon, düşük benlik saygısı gibi psikolojik faktörler, aşırı yeme davranışlarına ve obeziteye katkıda bulunabilir.
- Çevresel faktörler: Endüstriyel kimyasallar, hormonlar ve çevresel toksinler gibi bazı çevresel faktörlerin obeziteye etkisi olabilir. Bu maddelerin obezite üzerindeki etkileri henüz tam olarak anlaşılamamıştır, ancak araştırmalar devam etmektedir.
Bu risk faktörleri çocuklarda obezitenin gelişiminde rol oynayabilir ve sağlıklı yaşam tarzı seçimleri ve erken müdahalelerle önlenmeye çalışılmalıdır.
Çocuklarda obezite tanısı ve hesaplanması nasıl yapılır?
Çocuklarda obezite tanısı genellikle vücut ağırlığı ve boy ölçümlerine dayanır. Tanısal süreç şu şekilde gerçekleşir:
Vücut kitle indeksi (BMI) ölçümü:
Çocuklarda obeziteyi belirlemek için yaygın olarak kullanılan bir yöntem, vücut kitle indeksi (VKİ) ölçümüdür. VKİ, bir çocuğun boyu ve kilosu arasındaki ilişkiyi gösterir. VKİ, çocuğun yaşı ve cinsiyeti dikkate alınarak değerlendirilir. VKİ, çocuğun yaşına göre normal dağılım içinde bulunan diğer çocuklarla karşılaştırılır.
VKİ yüzdeliği değerlendirme:
Çocuğun VKİ değeri, yaş ve cinsiyete özgü referans tabloları kullanılarak yüzde dilimleri olarak ifade edilir. VKİ yüzdeliği şu şekilde yorumlanır:
- %5 ve altı: Zayıf
- %5 ile %85 arası: Normal
- %85 ile %95 arası: Fazla tartılı (Aşırı kilolu)
- %95 ve üstü: Şişman (Obez)
Bel çevresi ölçümü:
Bel çevresi, yağ dağılımını ve metabolik riskleri değerlendirmede yardımcı olabilir. Özellikle bel çevresinin, sağlık riskleri açısından belirlenen belirli değerlerin üzerinde olması, obezitenin yanı sıra metabolik sendrom riskini de artırabilir.
Gelişim takibi:
Çocuğun boy ve kilosu düzenli olarak izlenir ve gelişim eğilimleri değerlendirilir. Obezite tanısı, çocuğun uzun vadeli büyüme eğilimleri ve sağlık riskleri göz önüne alınarak konur.
Çocuklarda obezite tanısı koyarken sadece VKİ değeri değil, aynı zamanda çocuğun genel sağlık durumu, aile öyküsü, beslenme alışkanlıkları ve yaşam tarzı da dikkate alınır. Tüm bu faktörler bir araya getirilerek çocuğun sağlık durumu ve potansiyel riskler değerlendirilir.
Çocuklarda obezite tedavisi nasıl yapılır?
Çocuklarda obezite tedavisi genellikle yaşam tarzı değişikliklerini içeren çoklu bir yaklaşımı gerektirir. İşte çocuklarda obezite tedavisinde kullanılan bazı yöntemler:
- Sağlıklı beslenme: Dengeli ve besleyici bir diyet, çocuğun obezitesini yönetmede temel bir rol oynar. Fast food, şekerli ve işlenmiş gıdaların tüketiminin azaltılması, meyve, sebze, tam tahıllar ve protein kaynaklarının artırılması önerilir.
- Düzenli egzersiz: Fiziksel aktivitenin artırılması, çocuğun kilo vermesine ve genel sağlığının iyileşmesine yardımcı olur. Haftada en az 60 dakika orta ila yüksek yoğunlukta egzersiz yapılması önerilir.
- Uyku düzeni: Yeterli ve düzenli uyku alışkanlığı, metabolizmayı dengelemeye ve kilo kontrolüne yardımcı olabilir. Çocuğun her gece yeterince uyuması teşvik edilmelidir.
- Ekran süresinin sınırlanması: Televizyon, bilgisayar ve diğer elektronik cihazların kullanımının sınırlanması, çocuğun fiziksel aktiviteye daha fazla zaman ayırmasını sağlar.
- Aile katılımı: Ailenin obezite tedavisinde aktif bir rol oynaması, çocuğun sağlıklı yaşam tarzı değişikliklerini sürdürmesine yardımcı olabilir. Aile içinde sağlıklı yeme alışkanlıklarının teşvik edilmesi ve aktif bir yaşam tarzının benimsenmesi önemlidir.
- Psikososyal destek: Obezite tedavisi sırasında çocuğun psikososyal ihtiyaçları da dikkate alınmalıdır. Destek gruplarına katılım, psikoterapi ve danışmanlık hizmetleri, çocuğun obezite ile başa çıkmasına yardımcı olabilir.
Tedavi planı, çocuğun yaşına, sağlık durumuna, obezitenin derecesine ve aile dinamiklerine bağlı olarak bireyselleştirilir. Çocuk obezitesinin tedavisi uzun vadeli bir süreç olup, sabır, tutarlılık ve aile desteği gerektirir.
Şişmanlık ve çocuk sağlığı: Yanlış algılar ve gerçekler
Şişman çocuğun sağlıklı olduğu algısı yanlıştır. Çünkü çocukluk ve ergenlik çağında en sık görülen obezite türü basit obezitedir. Basit obezite, kişinin aldığı ve harcadığı enerji dengesinin bozulması sonucunda ortaya çıkar. Bu çocukların beslenme alışkanlıklarında genellikle çok miktarda şekerli gıda ve içecekler, yağlı veya hazır gıdalar bulunur. Ayrıca, porsiyonların büyük olması veya besin öğelerinin dengesiz alınması da obeziteye yol açabilir. Bu çocuklar, ergenlik öncesi dönemde yaşıtlarına göre uzun olabilirler, ancak erken ergenlik başlangıcı ve büyümenin erken durması nedeniyle yetişkin boyu olumsuz etkilenebilir. Ayrıca, aile bireylerinin veya bakıcıların “Çocuk, gençtir, yesin, zamanla kilo verir” gibi yaklaşımları da obezitenin gelişimine ve şiddetlenmesine katkıda bulunabilir. Çocukluk döneminde obez olan çocukların önemli bir kısmı yetişkinlikte de obez kalma eğilimindedir.
Çocuklarda obezitenin yol açabileceği problemler nelerdir?
Obezite, çocuklarda bir dizi sağlık sorununa neden olabilir. Bunlar arasında kalp-damar hastalıkları, hipertansiyon, yüksek kan yağları, karaciğer yağlanması, diyabet (şeker hastalığı), ortopedik sorunlar, uyku bozuklukları, özgüven eksikliği ve sosyal izolasyon bulunabilir. Ergenlik dönemine kadar ek tedaviler gerekebilir ve obezite ilerledikçe yetişkinlikte meme, yumurtalık, prostat gibi kanser riskini artırabilir ve üreme bozukluklarına yol açabilir. Obezite, bağışıklık sistemini de olumsuz etkileyebilir.
Çocukluk çağı obezitesi konusunda anne ve babalar nelere dikkat etmelidir?
Anne ve babalar, çocukluk çağı obezitesi konusunda dikkat etmelidir:
- Sağlıklı beslenmeyi öğretmek: Anne ve babalar, çocuklarına sağlıklı beslenme alışkanlıklarını erken yaşta öğretmeli ve bu alışkanlıkları onlara göstererek örnek olmalıdır.
- Düzenli ve sağlıklı beslenme alışkanlığı kazandırmak: Çocuklar, paketli gıdalar yerine sağlıklı atıştırmalıklara yönlendirilmelidir. Şekerli veya katkı maddeli yiyecekler ödül olarak sunulmamalıdır.
- Dengeli beslenme: Çocuklar, karbonhidrat, protein, yağ, lif, vitamin ve mineralleri dengeli bir şekilde alabilecekleri yaşlarına uygun porsiyonlarla beslenmelidir.
- Düzenli egzersiz yapma teşviki: Çocukların düzenli egzersiz yapmaları teşvik edilmeli ve aktif bir yaşam tarzı benimsemeleri sağlanmalıdır.
- Uyku düzenini sağlamak: Çocukların düzenli uyku düzenine sahip olmaları önemlidir. Yeterli ve düzenli uyku, obezite riskini azaltabilir.
- Ekran sürelerini azaltmak: Çocukların ekran sürelerini kontrol etmek ve olabildiğince azaltmak önemlidir. Fiziksel aktiviteler ve açık hava etkinlikleri teşvik edilmelidir.
- Kaliteli zaman geçirmek: Anne ve babalar, çocuklarıyla oynayarak, onları dinleyerek ve sohbet ederek kaliteli zaman geçirmelidirler. Bu, aile bağlarını güçlendirecek ve çocukların duygusal ihtiyaçlarını karşılayacaktır.
- Sorumluluk vermek: Çocuklara ev işlerinde sorumluluk vermek, onların kendilerine güvenmelerini ve aktif olmalarını sağlar.
Anne ve babaların bu yönergeleri uygulayarak çocuklarının sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemelerine yardımcı olmaları önemlidir.
Obez çocukların beslenme önerileri
Obez çocukların beslenmesi, bir doktor veya beslenme uzmanı tarafından önerilen plana göre olmalıdır. İşte obez çocukların beslenme konusunda dikkat edilmesi gereken bazı genel prensipler:
- Doktora danışma: Çocuk fazla kiloluysa, bir doktora başvurulmalı ve uzmanlarca yapılacak kapsamlı bir değerlendirme sonucunda uygun beslenme planı oluşturulmalıdır.
- Dengeli beslenme: Obez çocuklar, dengeli ve çeşitli besinleri içeren bir diyetle beslenmelidirler. Bu, sağlıklı büyüme ve gelişimleri için önemlidir.
- Porsiyon kontrolü: Çocukların porsiyonları kontrol altında tutulmalı ve gerektiğinde daha küçük porsiyonlar tercih edilmelidir.
- Fast food ve abur cubur tüketimini azaltma: Fast food, abur cubur gibi yüksek kalorili ve işlenmiş gıdaların tüketimi sınırlanmalıdır.
- Daha fazla meyve ve sebze tüketimi: Çocukların daha fazla meyve ve sebze tüketmeleri teşvik edilmelidir. Bunlar lif, vitamin ve mineral bakımından zengindir ve tokluk hissini artırabilir.
- Su tüketimi: Şekerli içecekler yerine su tüketimi teşvik edilmelidir. Su, vücut için gerekli olan sıvıyı sağlar ve kalorisi düşüktür.
- Düzenli yemek saatleri: Obez çocuklar, düzenli yemek saatleri belirlenmiş bir program dahilinde beslenmelidirler. Atıştırmalıklar da sağlıklı ve düzenli olmalıdır.
- Ailece sağlıklı beslenme alışkanlığı: Aile bireyleri, çocuklara sağlıklı beslenme alışkanlıkları kazandırmak için birlikte uygun besinleri tercih etmeli ve örnek olmalıdırlar.
Obez çocukların beslenme planı, bireysel ihtiyaçlarına ve sağlık durumlarına göre uyarlanmalıdır. Bu nedenle, uzmanların önerilerine uyulması çok önemlidir.
