Club foot (çarpık ayak), ayakların biri ya da her ikisinin içe dönük olduğu bir doğumsal anomalidir. Tıp literatüründeki ismi pes ekinovarus olan bu durum, halk arasında “çarpık ayak” veya “yumru ayak” olarak bilinir. Genellikle bebeklerde görülen bu doğumsal kusurun sebebi genellikle bilinmez (idiopatik). Club foot, yeni doğan bebeklerde ayakta şekil ve fonksiyon bozukluğu ile karakterizedir ve yaklaşık her 1000 doğumda bir görülür.
Hasta olan ayak, bilekten itibaren içe ve aşağı doğru dönmüş, ayak tabanındaki kavis artmış ve topuk ile parmaklar bir şeyi kavramaya çalışır gibi öne doğru kıvrılmıştır. Deformite, ayakta farklı şiddetlerde olabilir. Bazı durumlarda ayak o kadar şiddetli bir şekilde dönmüş olabilir ki, adeta baş aşağı duruyormuş izlenimi verir. Ancak, elle müdahale ederek normal pozisyona getirilemez.
Tek taraflı veya her iki ayakta görülebilen bu durum, bazen diğer doğumsal anomalilerle birlikte ortaya çıkabilir. Tedavi edilmezse, ciddi yürüme problemlerine ve görüntü bozukluklarına yol açabilir. Club foot genellikle kendi kendine düzelmez ve tedavi gerektirir. Tarih boyunca, balmumu gibi malzemelerle alçı uygulamalarıyla tedavi edilmeye çalışılmıştır. Günümüzde, bazı başarılı sporcular ve oyuncuların bebeklik döneminde hafif formda club foot yaşadığı bilinmektedir.
Çarpık ayak (Pes ekinovarus) çeşitleri
Çarpık Ayak (Pes Ekinovarus) çeşitleri, ayaktaki eğrilik ve deformite şiddetine göre sınıflandırılır. En yaygın Pes Ekinovarus türü, ayak parmaklarının aşağı ve içe doğru bükülmesi ve ayak tabanının içe ve aşağıya dönük olması durumudur. Bu durumda etkilenen bölge yalnızca ayaklar olup, genellikle farklı bir anomali görülmez.
Bunun yanı sıra, ayak bileğinin bacağın ön kısmına yaklaştığı durumlar da mevcuttur. Pes Ekinovarus ile ilişkilendirilen birçok kalıcı ayak ve bilek anomalisi mevcuttur. Uzman bir doktorun doğru teşhis koyması için incelenmesi önemlidir.
Pes Ekinovarus hastalığının şiddeti, eşlik eden diğer anomali olup olmadığı, eğrilik derecesi, her iki ayakta görülüp görülmediği gibi faktörlere bağlı olarak değişebilir. Uzman bir doktor, yapılan tetkikler ve incelemeler sonucunda hastalığın tipini ve şiddetini belirleyebilir. Bu nedenle, doğru teşhis ve uygun tedavi için uzman bir doktora danışmak önemlidir.
Çarpık ayak (Pes ekinovarus) belirtileri
Çarpık Ayak (Pes Ekinovarus) belirtileri farklı zamanlarda ve durumlarda kendini gösterebilir. Gebelik döneminde, rutin ultrasonografik kontroller sırasında, genellikle 18 ila 21. haftalarda, bu durum saptanabilir. Bebek doğduğunda ise fiziksel olarak belirgin bir şekilde ortaya çıkar.
Pes Ekinovarus, bazen doğumsal kalça çıkığı ve spina bifida gibi diğer anomalilerle birlikte görülebilir. Bu durumun yarısında sadece tek bir ayak etkilenirken, diğer yarısında her iki ayak da etkilenebilir. Tek taraflı durumlarda, genellikle sağ ayakta sol ayaktan biraz daha sık görülür.
Etkilenen ayak, normalden daha küçük ve daha az hareketlidir. Ayak sırtı ve tabanındaki cilt yapısında anormal katlanma ve çizgilenme olabilir. Ayrıca, etkilenen tarafın baldır kasları genellikle daha az gelişmiştir.
Bebek, doğduğunda ayak deformitesine alışmış olacağı için o anda ağrı hissetmeyebilir. Ancak, ayağa kalkmaya veya yürümeye çalıştığı zaman bu durumdan rahatsızlık duyabilir. Ayaklarının dış kısmına veya ayak sırtına basarak yürümeye çalışabilir. Tedaviye başlanmazsa, ayağın dış yan bölgesinde nasırlar, ayak eklemlerinde deformiteler, artrit ve ilerleyici şekil bozuklukları gelişebilir.
Bu nedenle, mümkünse doğumdan itibaren pediatrik ortopedi uzmanı tarafından, çocuğun durumu ve tedavi seçenekleri değerlendirilmelidir. Erken müdahale, daha iyi tedavi sonuçları elde etmek için önemlidir.
Çarpık ayak (Pes ekinovarus) nedenleri
Pes ekinovarus (çarpık ayak) deformitesinin sebepleri tam olarak bilinmemektedir, ancak çeşitli faktörler hastalığın gelişiminde rol oynayabilir. Aşağıda çeşitli nedenler ve risk faktörleri verilmiştir:
- Genetik faktörler: Genetik yatkınlık pes ekinovarusun gelişiminde önemli olabilir. Bazı genetik durumlar veya genetik mutasyonlar, hastalığın ortaya çıkma olasılığını artırabilir.
- Fetal gelişim problemleri: Anne rahmindeki bebeğin gelişimi sırasında bazı sorunlar pes ekinovarus gelişimine yol açabilir. Bu durum, amniyon sıvısının azlığı, rahim içindeki sınırlı hareketlilik, veya rahim içindeki yapısal sorunlar gibi faktörlerle ilişkilendirilebilir.
- Doğuştan gelen anomaliler: Bazı kromozom bozuklukları veya genetik hastalıklar pes ekinovarus riskini artırabilir. Özellikle, Trizomi 18 gibi kromozomal anomaliler bu durumla ilişkilendirilebilir.
- Viral enfeksiyonlar: Bazı araştırmalar, gebelik sırasında Zika virüsü gibi viral enfeksiyonların, bebeğin gelişiminde çarpık ayak gibi anormalliklere yol açabileceğini göstermektedir.
- Diğer risk faktörleri: Gebelik sırasında annenin alkol, sigara veya uyuşturucu kullanımı, doğum sırasında bebeğin amniyosentez gibi invaziv işlemlerden etkilenmesi, veya belli bir aile öyküsüne sahip olmak pes ekinovarus riskini artırabilir.
Bu faktörler hastalığın gelişiminde rol oynayabilir, ancak tam nedeni net olarak belirlemek zor olabilir. Her durumda, hastalığı tetikleyen veya etkileyen spesifik faktörlerin tespiti ve anlaşılması için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Çarpık ayak (Pes ekinovarus) tanısı nasıl konulur?
Çarpık ayak (pes ekinovarus) tanısı genellikle bir dizi değerlendirme ve testler sonucunda konur. Tanı sürecinde izlenen adımlar şunları içerebilir:
- Fizik muayene: Pediatrik ortopedist, fiziksel muayene ile ayak deformitesini değerlendirir. Ayak anatomisindeki bükülme, ayağın pozisyonu, hareket kabiliyeti ve diğer belirtiler incelenir.
- Görüntüleme testleri: Röntgen, MRG veya ultrason gibi görüntüleme testleri kullanılarak ayak kemikleri, kaslar ve bağlar detaylı olarak incelenir. Bu testler deformitenin derecesi ve tedavi planı için önemlidir.
- Ayırıcı tanı: Başka ayak deformiteleri ile karışabilen durumlar da bulunabilir. Bu nedenle, club foot (çarpık ayak) ile karışan diğer durumların dışlanması için ayırıcı tanı yapılması önemlidir.
- Aile öyküsü ve gebelik bilgileri: Ailede benzer durumların olup olmadığı ve gebelik sürecine dair bilgiler de hastalığın tanısını doğrulamak ve tedavi planını belirlemek için önemlidir.
Tanı, kapsamlı bir değerlendirme sonucunda konulur ve tedavi planı bu tanıya dayanarak belirlenir. Tedavi, hastanın yaşına, durumun şiddetine ve diğer faktörlere göre kişiye özgü olarak planlanır.
Çarpık ayak (Pes ekinovarus) tedavi yöntemleri nelerdir?
Çarpık ayak (pes ekinovarus) tedavisi genellikle doğum sonrası hemen başlamalıdır ve tedavi süreci titizlikle izlenmelidir. Bu durumda iki temel tedavi yöntemi yaygın olarak kullanılır:
- Ponseti yöntemi: Bu yöntemde, bebeklerin ayağı tedavi edici pozisyona getirilir ve yumuşak alçılarla sabitlenir. Yaklaşık olarak 2 ay süresince haftalık alçı değişiklikleri yapılır. Ardından, Aşil tendonunun uzatılması amacıyla lokal anestezi altında bir kesme işlemi gerçekleştirilebilir. Daha sonra, ayağın düzeltilmiş pozisyonda kalabilmesi için alçı uygulanır. Bu süreç boyunca, ayağın durumu düzenli olarak kontrol edilir ve kan dolaşımı ile ilgili belirtiler izlenir.
- Fransız yöntemi: Bu yöntemde alçı yerine daha esnek bantlar ve ateller kullanılır. Fizyoterapist rehberliğinde aileler, bebeğin ayaklarını doğru pozisyona getirmek için eğitilir. Bu yöntem, alçı kullanımını tercih etmeyen ve daha hareketli bebeklere yönelik bir alternatif olarak görülebilir.
Eğer bu yöntemlerle çarpık ayak düzelmezse, ortopedi cerrahları müdahale edebilir. Cerrahi müdahale genellikle bebekler 6 ay ile 1 yaşları arasındayken yapılır. Ameliyat sonrası özel ayakkabılar veya çizmeler kullanılabilir ve fizyoterapistler tarafından belirlenen egzersizler yapılabilir.
Cerrahi işlemlerin yan etkileri arasında enfeksiyon riski, kanama, sinir hasarı, eklem sertleşmesi ve hareket kısıtlılığı gibi durumlar yer alabilir. Bu nedenle cerrahi müdahaleler, riskleri ve faydaları dikkate alınarak planlanmalıdır.
Çarpık ayak (Pes ekinovarus) tedavisi ne kadar sürer?
Çarpık ayak (Pes Ekinovarus) hastalığının tedavi süresi, hastalığın şiddeti ve tedavi yöntemine bağlı olarak değişebilir. Hafif vakalarda, alçılama, stabil bant, atel kullanımı ve fizyoterapi gibi yöntemlerle büyük ölçüde düzeltme 3 ay gibi bir sürede sağlanabilir. Ancak, hastalığın nüks etme olasılığı göz önüne alındığında, tedavi 3-4 yaşına kadar devam ettirilebilir.
Ameliyat gerektiren daha ciddi vakalarda, genellikle ameliyat bebek 6 aylık ya da 1 yaşına geldiğinde gerçekleştirilir. Ameliyat sonrası, özel çizme veya atel gibi destekleyici ayakkabıların kullanımı 3-4 yaşına kadar gerekebilir. Ne yazık ki, ileri yaşlarda bile tedaviye rağmen yürüme zorlukları, ayak şekil bozuklukları, ayak kısalığı gibi kalıcı sonuçlar olabilir. Bu durumda, bireyler rahat yürüyebilmek için özel cihazlar ve aletler kullanabilirler.
Hastalığın tedavisine özellikle bebeklik ve çocukluk döneminde uyulmaması durumunda, hastalığın tekrar nüks etme riski artabilir. Bu nedenle, çarpık ayak belirtileri gözlemlendiğinde, bir sağlık kuruluşuna başvurarak tanı ve tedavi sürecini başlatmak önemlidir. Özel Ankara Magnet Hastanesi’nde bulunan Çocuk Ortopedi bölümlerimizden, çarpık ayak tedavisi konusunda detaylı bilgi almak ve randevu oluşturmak için ulaşılabilirsiniz.
Tedavi sonrası tekrarlama riski nedir?
Pes ekinovarus tedavisi sonrasında, doktorun önerileri doğrultusunda tedavi sürecinin iyi yönetilmemesi durumunda hastalığın tekrarlama riski bulunabilir.
